Laat je niet meeslepen in haat en geweld, maar zeg: ‘Ik zie je, ik begrijp je’
Geschreven door Leon van Heel
Overdenking van André Meiresonne over de oorlog tussen Israël en Hamas
uit de Vrijzinnige Klanken van november 2023
Veel mensen hebben de neiging om partij te kiezen in het conflict in het Midden-Oosten. Zeker aanvankelijk. Heel menselijk. We identificeren we ons al snel met een van de partijen.
De een herkent zich eerder in de aangevallen Israëli’s, de ander juist in de onderdrukte Palestijnen. Het leed van de een raakt je meer dan dat van de ander. Je wilt loyaal zijn. En al gauw gaat het er om wie gelijk zou hebben in dit conflict: ’Maar zíj zijn begonnen!’. Je belandt in de zandbak of op het schoolplein – in een tunnel en op het slagveld.
Wat wanneer er in deze oorlog nou eens geen ‘gelijk’ is? Voor ieders ‘recht’ wel wat valt te zeggen? Wanneer er geen eenvoudige oplossingen bestaan? Omdat het misschien wel het meest ingewikkelde conflict ter wereld is? We willen het zo graag oplossen, want we kunnen het niet aanzien. Het is ook niet om aan te zien: mensen die elkaar afslachten. En het maakt niet uit of onschuldige burgers worden neergemaaid met automatisch wapens, of stikken onder het puin van hun gebombardeerde huis. Allemaal even gruwelijk.
Wonderlijke mix van sympathie en schuldgevoel
In onze eigen geschiedenis maakten we mee dat we –zonder het door te hebben!– andere mensen onderdrukten. Slavernij, koloniën. We dachten zelfs iets goeds te doen: we brachten immers beschaving en geloof. Inmiddels zijn we erachter dat het net even anders lag. We hebben ook jarenlang – uit een wonderlijke mix van sympathie en schuldgevoel? – Israël gesteund. We herkenden hun geloof en mentaliteit: ‘De woestijn zal bloeien als een roos’ (Jesaja 35:1).
Ik weet nog hoe we op de School met de Bijbel de Zesdaagse Oorlog meebeleefden, onder de bezielende leiding van de meester van de vijfde klas. Maar al snel daarna ontstond het Palestina Komitee, uit solidariteit met mensen op de inmiddels bezette westelijke Jordaanoever. Het lag allemaal toch iets ingewikkelder.
Wanneer geweld de enige uitweg lijkt
Arabieren en Joden, het zijn allemaal mensen. Mensen als u en ik. Lastig om te erkennen, zeker wanneer ze willens en wetens misdrijven plegen. We zien wat er gebeurt wanneer mensen zich in het nauw gedreven voelen. Wanneer we doodsbang worden voor een ander. Wanneer we uit zijn op wraak, omdat ons iets verschrikkelijks is aangedaan. Wanneer het ons niets meer uitmaakt en geweld de enige uitweg lijkt.
‘Onze jongens’ hebben dat meegemaakt in de oorlog in Indonesië. Razernij, niet meer voor rede vatbaar. Daar kun je als mens terecht komen – wanneer jouw leven of het leven van je naasten bedreigd wordt.
Bij Op1 (EO) zag ik twee jonge Amsterdamse raadsleden, de een van Volt (Jood), de ander van Denk (Moslim). Ze raakten aan de praat omdat ze dagelijks hetzelfde meemaken: uitsluiting en rassenhaat. Ze doen nu alle moeite om met elkaar in gesprek te blijven, terwijl familie en vrienden in Israël en Gaza hen laten weten hoe bedreigd ze zich voelen door hun buren.
Zo menselijk mogelijk
Deze twee willen zich niet laten meeslepen in haat en geweld – waarvoor ze zichzelf bijna geweld moeten aandoen. En toch is het de enige weg: blijven praten, zien dat de ander ook een mens is, met zorgen, pijn en verdriet. Het is geen wedstrijd wie het meeste lijdt. Ook niet wie de meeste liefde kan geven. We zitten hier op een hoopje, bovenop elkaar – en we zullen er samen moeten uitkomen. Menselijk zijn. Zo menselijk mogelijk.
In God zoekt de mens schrijft de Joodse rabbi Abraham Joshua Heschel: ‘Als een mens kwaad heeft gezien, laat hij daar niet moeilijk over doen. Laat hij zich bewust zijn van zijn eigen kwaad en daaraan gaan werken. Want wat hij gezien heeft, is ook binnenin hem.’
Het kwaad bestaat, en het huist in ons allemaal. Wijs niet naar buiten, maar kijk naar binnen. Zie het kwaad in jezelf onder ogen – kijk het aan. Dan kun je je (wonderlijk genoeg?!) beter inleven in degene die razend is – en dat is het beste uitgangspunt voor een gesprek: ‘Ik zie je, ik begrijp je.’ Duw een ander niet weg, maar verplaats je in de ander.
Over André Meiresonne
