Hoe kun je hoopvol blijven?
Geschreven door Leon van Heel
Overdenking van André Meiresonne
uit de Vrijzinnige Klanken van juni 2023
Johannes de Doper in de wildernis is een beroemd vroeg-Nederlands werk, eind vijftiende eeuw geschilderd door de Haarlemmer Geertgen tot Sint Jans (zie volgende pagina). Let op de moedeloze, wanhopige blik van Johannes. En zie je die wriemelende, onzekere voeten? Daar zit hij dan, de profeet in zijn kameelharen mantel, dood alleen.
Achter Johannes zie je een lam – maar heeft de profeet het dier wel in de gaten? Het is niet zomaar een lam, het is het Lam Gods.
Johannes de Doper was ronduit wanhopig over de tijd waarin hij leefde. Boos op degenen die hij verantwoordelijk hield voor de ellende die hij om zich heen ziet. ‘Kom tot inkeer!’ roept hij de mensen toe – en ze laten zich door hem dopen. De farizeeën en sadduceeën, die komen kijken wat hij uitspookt, scheldt hij uit: ‘Addergebroed! Denken jullie dat je veilig bent voor het komende oordeel?!’
Nee, Johannes maakte geen vrienden onder de heersende klasse. Maar ja, volgens hem is het dan ook hún schuld dat de wereld naar de gallemiezen gaat.
Geen lachebekjes
Echte profeten zijn doemdenkers. Anders zullen ze hun boodschap zelf niet geloven, laat staan een ander. Ze zien het somber in. Eigenlijk kan het al niet meer goed komen. Of we het nou hebben over oudtestamentische profeten of over hedendaagse klimaatactivisten, het zijn bepaald geen lachebekjes. Maar die zwaarte maakt hen ook geloofwaardig, ze menen het echt. Ze nemen zichzelf en hun boodschap doodserieus.
En beter nemen wij hen serieus, anders zwaait er wat: ‘Hoe durven jullie?! Ik had vandaag op school moeten zitten! Jullie hebben mijn dromen en mijn toekomst gestolen!’ bijt Greta Thunberg de wereldleiders toe. Je moet maar durven. Alsof je profeet Jesaja de koningen van Israël de oren hoort wassen.
Toch hoopvol
Je kunt best sip en somber worden van wat je leest, hoort en ziet. Wat kan ons dan nog hoop geven? Gelukkig laat de wetenschap ons zien dat de grote lijn toch hoopvol is. De mensheid ontwikkelt zich, al is dat lastig waar te nemen – daarvoor is enige afstand nodig.
Mensen als de psycholoog Steven Pinker tonen, aan de hand van harde, verifieerbare data, aan dat er zoiets is als verbetering van de menselijke situatie. Geloof het of niet, maar we gaan er als mensheid langzaam maar zeker op vooruit. Minder geweld, meer beschaving, minder discriminatie, meer democratie, minder barbarij, meer bewustzijn.
Alle beetjes
Maar ondertussen zitten we natuurlijk wel met een klimaatprobleem. Het is zo groot dat het onhanteerbaar lijkt, wat ook machteloos kan maken. In onze gesprekskring Schouwen bespraken we Johannes de Doper – als voorbeeld, als held. We kwamen steeds weer terug op ‘doen wat je kunt’. Heel praktisch aanpakken wat je voor de voeten komt. ‘Doe wat je kunt!’ heeft een dubbel effect. Je draagt sowieso een steentje bij, want ‘alle beetjes helpen’.
Maar het doet nog iets. Doen wat binnen je macht ligt (niet meer, vooral ook niet minder!) kan je ook daadwerkelijk hoop geven, omdat het je het gevoel geeft in control te zijn. Zien dat wat jij doet ook werkt en iets bijdraagt (hoe klein of weinig ook!) kan je sterken, je minder machteloos doen voelen. Want jíj doet in ieder geval wat jíj kunt.
Doen waar je goed in bent
Niemand kan in zijn eentje de wereld veranderen – we kunnen wel allemaal, naar vermogen, ons steentje bijdragen. En wat dan altijd het beste werkt, het meest bevredigend is, is doen waar je goed in bent, waar jij talent voor hebt. En vooral niet denken ‘Het is maar druppel op een gloeiende plaat’, daarmee deprimeer je jezelf en je omgeving.
Probeer je eens voor te stellen dat Jezus van Nazareth dat gedacht had – dan hadden we nu geen kerk met elkaar. Kortom, blijf hoopvol. ‘Want er komen andere tijden…’ Wat misschien kan helpen is uit het nieuws hoopvolle berichten oppikken – of gewoon van direct om je heen.
Er is veel meer goed nieuws dan we vaak denken – al zit het soms in hele kleine dingen. Misschien een aardige oefening voor de komende zomer, als tegengif? Elke dag een hoopvol nieuwtje oppikken?
Over André Meiresonne
