Overdenking: Kijken in de diepte van het leven

Kunst kan je in een andere wereld brengen, ervoer André Meiresonne tijdens museumbezoek. ‘Het overkomt je, en daar kun je dankbaar voor zijn’. Deze overdenking verscheen in de februari-uitgave van de Vrijzinnige Klanken.

In het Kunstmuseum in Den Haag was de afgelopen maanden een bijzondere tentoonstelling te zien, Anni en Josef Albers. Deze twee kunstenaars waren niet alleen een liefdespaar, ze vormden ook een kunstenaarsduo. Begin jaren ’20 ontmoetten ze elkaar in het toen net opgerichte Bauhaus in Dessau. In 1933 vluchtten ze voor nazi’s naar de Verenigde Staten. Daar werken ze jaren als bevlogen en ook geliefde docenten. Zo inspireerden ze een hele generatie Amerikaanse jaren ’60-kunstenaars.

Josef verdiepte zich als schilder in de werking van kleur. Hoe werkt kleur uit op de mens? Wat doet kleur met je, fysiek en emotioneel? Anni werd een grondleggers van de moderne textielkunst. Aanvankelijk had ze geen zin in textiel (ook in het ‘moderne’ Bauhaus werden vrouwen ongevraagd die kant op geduwd), tot ze de rijkdom ervan ontdekte. Ze liet zien dat werken met textiel niet alleen een ambacht is – het kan kunst opleveren, wanneer je durft te experimenteren.

Schuivende panelen

Stel je voor. Je bent zonder God grootgebracht. Nog nooit in een synagoge geweest. En je maakt als ongelovig kunstenaar een parochet. Een voorhang, bedoeld om de ark, waarin de Joodse Thora wordt bewaard, aan het zicht te onttrekken. Zonder last van vooropgezette ideeën of vastgezette beelden dring je door tot het wezen van deze afscheiding. Panelen, heb je bedacht. Schuivende panelen – zes panelen, die afsluiten, en zich kunnen openen. Die het heilige beschermen, en tegelijk uitnodigen – nieuwsgierig maken, naar binnen trekken.

Het zijn niet zomaar panelen. Ze vormen een overgang tussen hemel en aarde. Deze panelen zijn aards – en de werking ervan is hemels. Zijn ze bezield? Ze lijken te bewegen, ze zinderen. Ze zetten je stil, en dat is precies de bedoeling: sta even stil – bij deze overgang naar een andere werkelijkheid. Aan de andere kant is iets te beleven, even echt en waar als aan deze kant. En wanneer het je lukt om je ervoor open te stellen, en er zelfs in op kunt gaan, ben je (voor even!) ergens anders.

Glimp van de eeuwigheid

Je hoeft niet te geloven wat een instituut voor jou heeft bedacht. Een glimp van de eeuwigheid: het kan je zomaar overkomen – het kan iedereen overkomen. En natuurlijk, een synagoge of kerk, moskee of tempel kan daarbij van dienst zijn. Meer dan. Een ingetogen gebouw, een lege ruimte, hemelse muziek, het kan je helpen om stil te worden – stil te staan bij het wonder van het leven. En dan kan het lijken dat een gordijn weg schuift, of een deur open gaat – en je in de diepte van het leven zelf kunt kijken.

Die opening biedt een glimp van een andere, grotere werkelijkheid. Ontastbaar, onnoembaar – en toch waar. Meestal maar voor even. Je kunt het niet vastpakken, en de belevenis laat zich niet organiseren. Precies wat kunst tot een spirituele ervaring kan maken. Het overkomt je, en daar kun je dankbaar voor zijn. Dankbaar dat er mensen zijn zoals Anni en Josef Albers. Kunstenaars die een opening, hoe subtiel ook, voor je creëren. Een doorgang naar een andere dimensie. Voor zolang het duurt natuurlijk. Maar je kunt altijd terugkomen. En dan schuift het paneel misschien weer voor je open.

Een wereld groter dan je denkt

Kunst kan je in een andere wereld brengen. Evengoed kan dat je overkomen wanneer je aan het tuinieren bent, aan het wandelen, of vogels kijkt. Of gewoon niets doet en naar buiten kijkt. Het gaat erom dat je uit je dagelijkse beslommeringen stapt, zodat je gebruikelijke gedachten kunnen stoppen. Dat je voor even kunt voelen dat jouw wereld groter is dan je soms denkt. Dat er een plek bestaat vol ruimte en licht. Ook al is het buiten nog donker, en ook al zijn je gedachten misschien somber.

Voor even een glimp van de eeuwigheid – waarvan we allemaal deel uitmaken.

André Meiresonne